Serdecznie zapraszamy na spotkanie ze sztuką religijną i sakralną, które odbędzie się w dniu 29 maja 2021 r. o godz. 19:00 w Czytelni Katolickiej. Tematem wykładu Państwa Elżbiety i Andrzeja Georgów będzie: „Życie Maryi w sztuce plastycznej, religijnej i sakralnej na przestrzeni wieków”.
DostĘpny jest najnowszy Zeszyt Klementyński nr 7/2021:
W sztuce wczesnochrześcijańskiej postać Maryi pojawia się w końcu III lub początku IV wieku w rzymskich malowidłach katakumbowych, w katakumbach Marcelina i Piotra i reliefach sarkofagowych np. na sarkofagu Adelfii z 340-345 roku n.e. w Museo Nazionale w Syrakuzach, jako figura drugoplanowa w scenach chrystologicznych związanych z faktem wcielenia (Proroctwo o narodzeniu Chrystusa, Narodzenie, Pokłon Trzech Króli), w których przedstawiana jest na ogół jako matka z dzieckiem.nPoczątki i rozwój ikonografii maryjnej związane są z przyznaniem Maryi na Soborze Efeskim w 431 roku, tytułu Matki Bożej Rodzicielki (Theodokos, Mater Dei). Odtąd Maryja była przedstawiana nie tylko w twórczości sepulkralnej, ale także w dedykowanych Jej kościołach i klasztorach. Postać Maryi zaczęła zajmować miejsce przeznaczone wcześniej tylko dla Chrystusa, w centrum apsydy, np. na mozaice w Bazylice Matki Boskiej Większej w Rzymie. Nie zachowały się żadne informacje źródłowe na temat wyglądu Maryi. Nie ma też Jej wizerunków portretowych, a legenda o portrecie wykonanym przez Łukasza Ewangelistę pochodzi najprawdopodobniej z VI-VII wieku. Maryja pokazywana była wyłącznie jako idealny obraz kobiety i matki oraz uosobienie doktryny o wcieleniu. Przedstawiano Ją z nimbem wokół głowy, zwykle z Dzieciątkiem w ramionach lub na kolanach. Do najwcześniejszych datowanych na V-VI wiek przedstawień maryjnych należą te, w których ukazywano Maryję jako siedzącą w postawie hierarchicznej, na bogato zdobionym tronie, w asyście apostołów i świętych,
z aniołami jako strażą przyboczną np. na mozaice: na łuku triumfalnym w Bazylice Matki Boskiej Większej w Rzymie; w kościele Hagios Demetrios w Salonikach. Typ ikonograficzny Maryi Królowej (Maria Regina) występował głównie w Rzymie. Wschodniej proweniencji są przedstawienia Maryi w ciemnopurpurowym, prostym stroju i welonie (maforion), czasem z krzyżykiem nad czołem. Na Wschodzie jednym z najbardziej czczonych wizerunków stał się obraz Maryi ujętej w półpostaci z Jezusem, wskazywanym przez Nią prawą dłonią, a opartym na Jej lewym ramieniu; jego wzorem idealnym miała być ikona Matki Bożej Przewodniczki (Hodegetria). Do najwcześniejszych średniowiecznych wizerunków Maryi należą statuaryczne rzeźby tronującej Maryi z Jezusem z około 980 roku, uformowane w drewnie i obite srebrną blachą np. Madonna z Essen, w skarbcu katedralnym w Kolonii, czy figura z połowy XI wieku w Erzbischofliches Diozesanmuseum w Padeborn, charakterystyczne dla sztuki ottońskiej. Ich refleksem późnoromańskim w Polsce jest rzeźba Maryi związana z opactwem Cystersek w Ołoboku. A także zachowana w szczycie kościoła parafialnego w Wysocicach. Właśnie w tym eksponowanym miejscu, nad wejściem do świątyni umieszczano w gotyckiej sztuce tematy maryjne, zwłaszcza w katedrach francuskich, Polskim przykładem programu maryjnego w rzeźbie portalowej jest domniemany zespół rzeźb w kościele Najświętszej Marii Panny w Trzebnicy, dowodzący, że kult Maryi stanowił jedną z głównych cech pobożności cysterskiej. Cykle maryjne rozwijane były zwłaszcza w gotyckiej plastyce katedralnej. Szczególnie popularne w XIV i XV ieku w zachodniej i środkowej Europie rozpowszechniały się różne typy Maryi, tak zwanych Madonn na lwie, czy liryczne wizerunki podkreślające wdzięk i urodę Maryi, związane z kręgami dworskimi w Czechach, Burgundii, Włoch, określane jako Piękne Madonny, a interpretowane ostatnio w kontekście symboliki eucharystycznej. Sceny dotyczące życia Maryi, to: Niepokalane poczęcie, Narodziny Maryi, Wprowadzenie Maryi do Świątyni Jerozolimskiej, Zaślubiny Maryi ze św. Józefem, Zwiastowanie, Odwiedziny św. Elżbiety. Maryja w scenach chrystologicznych związanych z faktem wcielenia przedstawiana jest w obrazach i rzeźbach w scenach: Proroctwo o narodzeniu Chrystusa, Narodzenie, Pokłon Pasterzy, Pokłon Trzech Króli, Oczyszczenie Maryi, Ucieczka do Egiptu, w których przedstawiana jest na ogół jako matka z dzieckiem. Ponadto w sztuce plastycznej przedstawiono: Siedem Radości Maryi i Siedem Boleści Maryi. W sztuce pasyjnej Maryja występuje w scenach: Pożegnanie Chrystusa z Matką, Spotkania z Matką na Drodze Krzyżowej, Obecności pod Krzyżem, Spotkania ze Zmartwychwstałym. We Włoszech przez długi czas twórcy zapatrzeni byli we wzory bizantyjskie, których ślad widoczny jest w cyklach freskowych trecenta, a nawet quattrocenta, w dziełach Giotta di Bondone w kościele Santa Maria dell’ Arena w Padwie, a także w dziełach T. Gaddiego w kaplicy Baroncellich w kościele S. Croce we Florencji i Domenico Ghirlandaia w prezbiterium kościoła Santa Maria Novelle we Florencji z 1486-1490 r. W okresie nasilenia mistycznych nastrojów schyłku średniowiecza popularność zyskały ujęcia podkreślające współcierpienie Maryi. W nastawach ołtarzowych kwaterę środkową często zajmowała kompozycja koronacji Maryi, na malowanych skrzydłach przestawiano głównie
zdarzenia ewangeliczne związane z aktem wcielenia: Zwiastowanie, Nawiedzenie, Narodzenie Chrystusa i Pokłon Trzech Króli, np. Michała z Augsburga, czy ołtarz główny z 1510 – 17 roku w bazylice Mariackiej w Gdańsku. W arcydziele Wita Stwosza głównego ołtarzu bazyliki Mariackiej
w Krakowie zostały połączone ze sobą trzy sceny: Zaśnięcie, Wniebowzięcie i Koronacja.Popularnym tematem związanym z Maryją były przedstawienia domu scen z życia w domu Świętej Rodziny w Nazarecie z małoletnim Jezusem i św. Józefem oraz Cudu w Kanie Galilejskiej (Godów w Kanie Galilejskiej) W sztuce Włoch do czasów Giotta di Bondone popularne były typy Maryi wywodzące się ze sztuki bizantyjskiej, między innymi monumentalne ujęcia tronującej Maryi określane jako Maesta. W okresie odrodzenia obrazy tronującej Maryi zostały przeobrażone w kanon Sacra Conversazione, korespondujący z erudycyjną kulturą tego czasu. Dawne wzory bizantyjskie przekształcane w duchu włoskim były też rozpowszechniane w północnej Europie, zwłaszcza w czeskim malarstwie dworskim, skąd trafiały na Śląsk, Pomorze i do Małopolski. Z nimi zapewne związany jest typ Hodegetrii małopolskiej, stanowiący przez swą powszechność swoisty lokalny ewenement, respektujący kanon bizantyjski, lecz w ujęciu lirycznym, bliskim ówczesnej konwencji dworskiej, widocznej w malarstwie burgundzkim, sieneńskim i czeskim. Chodzi tu o wizerunki, podobnie jak rzeźby, określane mianem Pięknych Madonn, które wpisywały się w nurt tak zwanego gotyku międzynarodowego. W XIX wieku artystów inspirował ogłoszony w 1854 roku dogmat o niepokalanym poczęciu Najświętszej Marii Panny, i w jego rocznicę w 1904 roku, wzniesiono na całym świecie tysiące poświęconych mu pomników, W XX wieku wielu twórców powracało do tematu Matki Bożej Bolesnej, sięgając po różnorodne środki wzmagające jego ekspresję W okresie nowożytnym, oprócz wzorów zachodnioeuropejskich, dostarczanych przez druki graficzne, oraz pod wpływem malarstwa włoskiego, np. Matka Boża Śnieżna, według obrazu w rzymskiej Bazylice Matki Boskiej Większej, czy niemieckiego, bądź holenderskiego rozpowszechniały się wizerunki Maryi z Jezusem respektujące na ogół bizantyjski kanon przedstawieniowy, lecz w bardziej swobodnym ujęciu, związane głównie ze wschodnimi rubieżami państwa stąd określane niekiedy jako Madonny Kresowe. Cykle maryjne, począwszy od sztuki gotyckiej np. freski z 2 połowy XIV wieku w prezbiterium kościoła Narodzenia NMP w Czchowie, rozwijane były we wszystkich rodzajach malarstwa i rzeźby po czasy współczesne.
Opracowali: Elżbieta i Andrzej Georgowie
Osoby chętne otrzymania materiałów tekstowych i fotograficznych do naszego spotkania prosimy o zgłoszenie drogą e-mailową. Tą samą drogą prześlemy je w formie pdf-u.
Kontakt: e-mail:andrzej.georg@gmail.com.